Trong lịch sử lâu dài và sự pha trộn của các khu vực rộng lớn, điểm khác biệt trong văn hóa quốc gia làm cho nghệ thuật thêu tạo thành các nhánh khác nhau, mang nét phong cách khác nhau. Mỗi chi nhánh đều có bối cảnh lịch sử riêng, kỹ thuật trong nghề thủ công của nó cũng mang những đặc điểm riêng.
Đặc biệt là vào triều đại nhà Minh và nhà Thanh, các chủng loại thêu địa phương đã phát triển một cách toàn diện, tạo thành nhiều hình thêu như Cố thêu, Tô thêu, Thục thêu, Tương thêu, Việt thêu, Kinh thêu, Biện thêu, Lỗ thêu, Ôn thêu…và rất nhiều cái tên khác. Có thể nói là hoa thơm cỏ lạ tranh nhau đua sắc, thiên hình vạn trạng.
Dưới đây là những hàng thêu nổi tiếng có đóng góp quan trọng vào sự phong phú của văn hóa thêu:
1. Tô thêu - hàng thêu Tô Châu
Nghệ thuật thêu thùa ở thành phố Tô Châu vô cùng nổi tiếng và đã được hình thành từ rất sớm với hơn 2.500 năm lịch sử. Nhờ đó, Tô Châu còn vinh dự được mệnh danh là “Hòn ngọc phương Đông”.
Những mảnh thêu Tô Châu lần đầu tiên được tìm thấy dưới 2 tòa tháp Thụy Quang và Hổ Khâu xây dựng từ thời Bắc Tống (960 - 1127).
Từ thời cổ đại, khắp các hộ gia đình nơi đây đều sống bằng nghề trồng dâu, nuôi tằm và thêu thùa. Vì thế, nghề thêu đã trở thành ngành nghề dân gian truyền thống của những chị em phụ nữ.
Theo ghi chép lịch sử, nghệ thuật thêu Tô Châu đã rất thịnh hành trên quần áo từ thời Xuân Thu (770 - 476 TCN). Đến thời nhà Minh (1368 - 1644), nuôi tằm và thêu thùa bắt đầu trở nên phổ biến, “gần như khắp các gia đình cả nước”.
Chịu ảnh hưởng nhiều của nền văn hóa truyền thống, tranh thêu Tô Châu có những đặc điểm tinh tế mà chúng ta khó tìm thấy ở các loại tranh thêu khác. Kỹ thuật thêu Tô Châu đã được áp dụng phổ biến trong cung điện triều đình thời xa xưa, trên những vật dụng thông thường như ga trải giường, túi, gối…Hiện nay tranh thêu Tô Châu đã được mở rộng ra những làng nghề lân cận như Vô Tích.
Tranh thêu Tô Châu được biết đến bởi sự thanh nhã và sang trọng và những đề tài phong phú vô tận. Kỹ thuật bao gồm cả thêu đơn và thêu đôi làm cho cả 2 mặt đều trông giống nhau. Hai mặt thêu có cùng một khuôn mẫu và sử dụng phương pháp thêu tương tự mà không để lộ ra các mũi khâu. Đặc điểm nổi bật của tranh thêu Tô Châu là chủ đề rõ ràng, hình ảnh sinh động và màu sắc thanh nhã. Thời gian gần đây, Tranh Thêu Tô Châu đã áp dụng thêm một vài kỹ thuật vẽ phương Tây.
Trước kia, kim chuyên dùng cho ngành thêu chỉ có 18 loại, nhưng ngày nay, chúng đã phát triển vô cùng đa dạng và có đế hơn 40 loại, sẵn sàng đáp ứng nhu cầu và mục đích sử dụng trên bàn thêu. Những tác phẩm tranh thêu không chỉ đẹp bởi bàn tay tài hoa của người thợ thêu mà còn nhờ vào những nét vẽ đặc sắc của các họa gia. Vì thế, tranh thêu được xem là sự kết hợp hài hòa giữa nghệ thuật thêu và hội họa, được ví là di sản của họa và thêu.
Thiết kế thường rất đơn giản, làm bật lên chủ đề chính. Những đường thêu chỉ rất mịn, gọn mắt, tinh tế và hài hòa… Sản phẩm thêu Tô Châu được đem đi giới thiệu tại Hội chợ Thế giới Panama vào năm 1915 và từ đó trở nên nổi tiếng khắp thế giới.
2. Hàng thêu - hàng thêu Hàng Châu
Hàng thêu Hàng Châu, còn được gọi là Cát thêu, có nguồn gốc từ thời nhà Hán, triều đại Nam Tống là thời kỳ thịnh vượng. Hàng thêu chủ yếu là do nam công nhân làm. Do đó, trong ngành công nghiệp này, chỉ có nam công nhân được truyền thụ kỹ thuật.
Loại thêu này vẫn phổ biến ở thời Trung Hoa Dân Quốc và trở thành một đặc điểm chính của thêu Hàng Châu. Thiết kế của Hàng thêu hầu hết dựa trên các mẫu truyền thống như rồng, phượng, kỳ lân, dơi, con công, hoa mẫu đơn, thọ đào, bát quái, phong cảnh Tây hồ,... và những hình vẽ truyền thống.
3. Ôn thêu - hàng thêu Ôn Châu, ở tỉnh Chiết Giang
Nghệ thuật truyền thống địa phương của Ôn Châu, tỉnh Chiết Giang, còn được gọi là Họa Liêm, còn được gọi là Ôn thêu, được bắt đầu từ thời nhà Đường và phát triển mạnh mẽ vào triều đại nhà Minh và nhà Thanh.
Phương pháp đặc biệt như sau: trúc được cạo đi lớp da màu xanh lá cây, phân thành từng phiến, nấu chín rút tơ, bện thành tấm vải trúc, sau đó dùng thuốc màu và chỉ tạo thành sản phẩm thêu ở trên bề mặt. Ôn thêu thường có nội dung chủ yếu như thú vật, sơn thủy, đặc biệt có sở trường về thêu các nhân vật.
4. Tương thêu - hàng thêu Hồ Nam
Thêu lụa thủ công tập trung chính ở thành phố Trường Sa, tỉnh Hồ Nam. Đây là một trong “tứ đại danh thêu” nổi tiếng của Trung Hoa. Tương thêu có một lịch sử lâu dài, được khởi nguồn ở Trường Sa trong thời Chiến Quốc và tranh thêu chữ Hán vào thời Tây Hán. Phương pháp kim của Tương thêu chủ yếu là sảm kim (sảm: trộn lẫn).
Các loại kim khác nhau được áp dụng theo các kết cấu khác nhau của các đối tượng khác nhau và các bộ phận khác nhau của hình thêu, để các đối tượng thực tế hơn và có tính ba chiều hơn, dần dần tạo thành một bề mặt thêu chân thực, màu sắc sống động và phong cách chất phác, đặc sắc địa phương. Hình Sư tử và hổ là sản phẩm truyền thống của Tương thêu.
5. Tấn thêu - hàng thêu Sơn Tây
Một nghề thủ công truyền thống cổ xưa của dân gian tỉnh Sơn Tây. Với đặc điểm địa phương ở Sơn Tây, màu sắc tương phản là khá mạnh mẽ. Hiệu ứng ba chiều của Tấn thêu rất mạnh, cộng với hiệu ứng thị giác đầy đặn. Tấn thêu chủ yếu đại diện bởi những sản phẩm như giày đệm, đầu hổ, hồ lô.
6. Biện thêu - hàng thêu Khai Phong, Hà Nam
Trung tâm của hàng thêu Hà Nam nằm ở Khai Phong, cũng được gọi là Biện thêu, đã tồn tại khoảng 800 năm. Nghệ thuật thêu đương thời đã kế thừa chủ đề của Biện thêu và sự khéo léo của nó, hấp thu hương vị địa phương của thêu dân gian Hà Nam.
Trên cơ sở này, đã đổi mới một số lượng lớn phương pháp thêu. Biện thêu được nhiều người biết đến với việc thêu các bức tranh cổ nổi tiếng của Trung Hoa. Các kỹ thuật thêu tinh tế, màu sắc thêu đơn giản và thanh lịch, có phân biệt tầng thứ nhất định, hình ảnh sống động.
7. Kinh thêu - hàng thêu của kinh thành Bắc Kinh
Kinh thêu hay còn được gọi là “thêu cung đình“, hay “cung thêu“. Phát triển hưng thịnh trong thời nhà Minh và nhà Thanh. Chủ yếu được sử dụng để trang trí quần áo phục sức trong cung đình. Chất liệu của kinh thêu rất tinh tế sang trọng, tinh tế từ công nghệ, phong cách ưu nhã. Thường lấy lụa tơ tằm làm vải thêu; chỉ thêu có khi là sợi bạc sợi vàng. Điểm đặc biệt nữa là, kho báu này đều là sản phẩm thêu của những người thợ thủ công là nam nhân. Đó là sự khác biệt rất lớn giữa nghệ thuật thêu trong cung đình và dân gian.
8. Thục thêu - hàng thêu đất Thục, thuộc tỉnh Tứ Xuyên
Thêu lụa thủ công Thục thêu có Thành Đô, Tứ Xuyên là trung tâm sản xuất, là hàng thêu thứ 3 trong “tứ đại danh thêu“. Thục thêu từ thời Hán đã nổi tiếng. Việc thêu được hoàn thành bằng kim, độ dày của chỉ gấp đôi so với những hàng thêu khác. Các mũi kim vận chuyển tự do, các mũi khâu mịn và nghiêm ngặt, màu sắc rất óng ả.
9. Việt thêu - hàng thêu Quảng Đông
Việt thêu là tên gọi chung của nghệ thuật thêu Quảng Đông, cũng là một trong “tứ đại danh thêu” nổi tiếng ở Trung Quốc. Hàng thêu ở nơi đây có cấu đồ ngay ngắn, phong phú, sắc thái lộng lẫy, đặc biệt nổi tiếng với kỹ xảo thêu các đường chồng chéo. Việt thêu nổi bật với sự thanh lịch, phù hợp với đồ thổ cẩm. Một số sản phẩm thêu trông giống như là điêu khắc.
10. Cố thêu - phương pháp thêu của người họ Cố
Cố thêu không phải là tên một hàng thêu địa phương, mà được đặt theo tên của Cố thị nữ Quyến Thiện, vào cuối thời Minh. Cố thêu trình bày một nền văn hóa, chính là một tác phẩm nghệ thuật. Sợi tơ tằm và chất liệu vải của Cố thêu đều là những thượng phẩm được chọn lọc. Là một bản sao thư họa triều đại nhà Đường và nhà Tống.
Con cháu của Cố thị chỉ thích ăn chơi hưởng lạc, làm cho về sau gia đình suy kiệt, Cố thị phải đem những bức thêu của mình ra làm hàng hóa. Sau đó cũng thu nhận các tú nương về để truyền nghề. Đặc điểm tranh của Cố thêu là thường có màu xanh lục nhạt, vải thêu cũng chọn màu hơi ngả vàng, thiết kế màu sắc không được sinh động như những hàng thêu khác.
Vừa rồi, Viet Viet Tourism đã cùng các du khách tìm hiểu về 10 hàng thêu nổi tiếng "đẹp như tranh vẽ" của đất nước Trung Quốc. Nếu du khách có hứng thú với nghệ thuật thêu thùa tinh túy này thì hãy tham gia ngay tour Trung Quốc của Viet Viet Tourism nhé! Chúc các du khách có một chuyến đi vui vẻ và nhiều thú vị!
